Αφιέρωμα στην ιστορία της Καλαμαριάς

Η περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Καλαμαριά έχει μια πανάρχαια ιστορία. Η ζώη στην περιοχή αυτή άνθισε πριν ιδρυθεί η Θεσσαλονίκη από τον Κάσσανδρο, το 315 π.Χ.

Συγκεκριμένα στο ακρωτήριο του Δήμου Καλαμαριάς (το Καραμπουρνάκι), οι αρχαιολογικές ανασκαφές και έρευνες, που εδώ και τρία χρόνια ξανάρχισαν, αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός προϊστορικού οικισμού.

Ο οικισμός αυτός γνώρισε μεγάλη ακμή τον 5ο π.Χ. αιώνα, αφού από τα ευρήματα αποδεικνύεται η επικοινωνία του με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, την Αττική, την Ιωνία και τα νησιά του Αιγαίου.

Αντικρουόμενες είναι οι απόψεις των αρχαιολόγων σχετικά με το αν το Καραμπουρνάκι ταυτίζεται με την Αρχαία Θέρμη ή αν υπήρξε το επίνειο, το εμπορικό της λιμάνι.
Το τοπονύμιο “Καλαμαριά” πρωτοεμφανίζεται το έτος 1083, σε έγγραφο της μονής Ξενοφώντας και αναφέρεται στη Νοτιοανατολική περιοχή της Θεσσαλονικής.

Η ονομασία “Καλαμαριά” πιθανότητα προήλθε από παράφραση του όρου “Καλή μεριά” - ωραία μέρη, ωραίοι τόποι. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το ότι σε πολλές αναφορές η Καλαμαριά περιγράφεται ως ο τόπος με την πλούσια βλάστηση, τους εύφορους αγρούς, την αφθονία καρπών, αμπελώνων και λουλουδιών.

Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα είναι παράγωγο των λέξεων “Σκάλα – μεριά”. “Σκάλα” ήταν ο Βυζαντινός ναύσταθμος, που υπήρχε στην περιοχή του Μικρού Εμβόλου και προστάτευε την είσοδο του Θερμαϊκού κόλπου από τις επιδρομές των Αράβων πειρατών, μέχρι τον 10ο αιώνα.

Ανάμεσα στα έτη 904 και 1083, η διοικητική ρύθμιση των Βυζαντινών, ορίζει τη

νοτιοανατολική περιοχή της Θεσσαλονίκης ως Βάνδον και αργότερα, το 1300, ως Καπετανίκειον Καλαμαριάς.

Για το λόγο αυτό η Κασσανδρειώτικη Πύλη που οδηγεί από τη Θεσσαλονίκη προς τη Χαλκιδική, μετονομάζεται σε Πύλη της Καλαμαριάς, ονομασία που διατηρεί ως τις αρχές του 20ου αιώνα.

Στα εκτεταμένα όρια του Καπετανικείου, εκτός από τη γεωργική παραγωγή, ακμάζουν επίσης τα μοναστήρια και τα δεκατρία ονομαστά Μετόχια.
Η περιοχή της σημερινής Καλαμαριάς παραμένει σχεδόν ακατοίκητη μέχρι το 1920. Οι πρώτοι που θα εγκατασταθούν στον τόπο είναι Έλληνες πρόσφυγες που έρχονται το 1920 από τον Καύκασο και τη Γεωργία.
Η εκτεταμένη όμως εγκατάσταση είναι αυτή των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής το 1922 και της Ανταλλαγής των Πληθυσμών μετά τη συνθήκη της Λωζάννης, το 1923.
Η τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής δικαιολογημένα θεωρείται από τους ιστορικούς σαν η μεγαλύτερη καταστροφή για τον Ελληνισμό, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453.

Πάνω από 1.000.000 Ελληνες πρόσφυγες έφυγαν από την Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατ. Θράκη για να έρθουν στην Ελλάδα. Συμφωνά με την απογραφή του 1928, το 1/4 των προσφύγων (κυρίως αστοί) εγκαταστήθηκαν στη Νότια Ελλαδα και τα 3/4 (κυρίως αγρότες) στη Βόρεια Ελλάδα.

Από αυτούς υπολογίζεται ότι 80.000 – 100.000 εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη - που δίκαια ο Γ.Ιωάννου την αποκαλεί “Πρωτεύουσα των προσφύγων” - και το μεγαλύτερο μέρος τους στην Καλαμαριά που γίνεται οπολυπληθέστερος προσφυγικός συνοικισμός, μια πραγματική προσφυγομάνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Μακεδονία είχε μόλις πριν 10 χρόνια απελευθερωθεί ύστερα από 400 σχεδόν χρόνια Οθωμανικής κατόχης.

Οι πρόσφυγες της Καλαμαριάς, με επικρατέστερο το Ποντιακό στοιχείο, είχαν να αντιμετωπίσουν την πείνα, τις στερήσεις, την ανεργία αλλά και τις αρρώστιες - κυρίως ελονοσία – που μαζί με τις κακουχίες τους θέριζαν. Η δυσκολία της προσαρμογής στην καινούργια πατρίδα μεγάλη. Αλλά ακόμη μεγαλύτερο το πείσμα τους, η δύναμη και το πάθος για ένα καινούργιο ξεκίνημα, μια νέα ζωή.

Μετά τη διανομή τον πρώτο καιρό σε σκηνές και σε θαλάμους, από το 1926 και ύστερα ξεκινά η διανομή των οικοπέδων και η κατασκευή των πρώτων σπιτιών, τα περισσότερα παράγκες στην αρχή, με τη βοήθεια της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων και της Κοινωνικής Πρόνοιας.

Οργανώνουν (κυρίως οι Πόντιοι) σωματεία και συλλόγους για να διατηρήσουν ακμαίο το ηθικό τους και να διαφυλάξουν τα ιερά και τα όσια από τις αλησμόνητες πατρίδες τους.

Ανάμεσά τους επανιδρύουν το αρχαιότερο Ελληνικό – Ποντιακό σωματείο που είχε ιδρυθεί το 1869 στην Τραπεζούντα, την “Αδελφότητα Κρωμναίων” αλλά και (το 1925) τον μουσικογυμναστικό σύλλογο “Απόλλων”.

Αλλά αυτή την προσπάθεια ανασυγκρότησης και ανάπτυξης διακόπει λίγο μετά ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του 1941-44, η Καλαμαριά πληρώνει το δικό της φόρο αίματος. Καθώς ο συνοικισμός γειτνιάζει με τον στρατιωτικό στόχο του αεροδρομίου της Μίκρας, δέχεται συχνούς βομβαρδισμούς. Οι Καλαμαριώτες πήραν ενεργό μερός στην Εθνική Αντίσταση, πληρώνοντας τη συμμμετοχή τους με 29 θύματα στον μπλόκο της Καλαμαριάς, την 13η Αυγούστου 1943.

Η Καλαμαριά σήμερα

Η προνομιακή της τοποθεσία της έχει χαρίσει, σύμφωνα με μια εκδοχή, και το όνομά της. Με σύγχρονη ζωή σχεδόν ενός αιώνα, μόλις, η Καλαμαριά των προσφύγων της δεκαετίας του 1920 έχει μετεξελιχθεί σε μία από τις ωραιότερες και πιο προνομιακές περιοχές της Θεσσαλονίκης.

Ηταν ανέκαθεν η «Καλή Μεριά» της Θεσσαλονίκης, αλλά παρέμενε για αιώνες ακατοίκητη. Η εγκατάσταση των προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία τη δεκαετία του ’20 στα λιβάδια της περιοχής αποτέλεσε τη μαγιά για τη δημιουργία του δεύτερου μεγαλύτερου δήμου της Βόρειας Ελλάδας και μέχρι τον Καλλικράτη ένατου σε ολόκληρη τη χώρα. Η Καλαμαριά, φυσική συνέχεια της Θεσσαλονίκης, ενταγμένη στο πολεοδομικό συγκρότημα, παραμένει και σήμερα η «Καλή Μεριά» της πόλης.

Τόπος κατοικίας αστών, πολιτών υψηλού βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου, τόπος ψυχαγωγίας, πολιτισμού, άθλησης και αναψυχής για μικρούς και μεγάλους και καλού φαγητού πλάι στο κύμα. Φιλοξενεί τον μοναδικό σήμερα χώρο ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής της πόλης, αλλά και έναν σημαντικό αλιευτικό στόλο που τροφοδοτεί τις φημισμένες ψαροταβέρνες και την αγορά.

Η Καλαμαριά σε αριθμούς

• 91.270 μόνιμοι κάτοικοι είναι ο πληθυσμός του Δήμου Καλαμαριάς, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011.
• 3.958 άτομα ήταν η αύξηση των κατοίκων του δήμου την τελευταία δεκαετία και 10.572 κατά την τελευταία εικοσαετία.
• 43.070 είναι οι άντρες Καλαμαριώτες, σημαντικά λιγότεροι έναντι των 48.200 γυναικών.
• 2ος μεγαλύτερος δήμος της Βόρειας Ελλάδας και ο 19ος (9ος προ Καλλικράτη) σε ολόκληρη τη χώρα.
• 14.258,71 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι η πυκνότητα του πληθυσμού, λίγο μικρότερη από αυτήν των δήμων Αθηναίων και Θεσσαλονίκης.
• 7.200 στρέμματα είναι η συνολική έκταση του δήμου.
• 1920 είναι το έτος εγκατάστασης των πρώτων κατοίκων, προσφύγων από τον Καύκασο και τη Γεωργία.
• 1922 άρχισε η μαζική εγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, που αποτέλεσαν τη μαγιά για τη δημιουργία της σύγχρονης πόλης.
• 1943 ιδρύθηκε ο Δήμος Καλαμαριάς, που έως τότε ήταν ενσωματωμένος στον Δήμο Θεσσαλονίκης.
• 10 συνοικίες απαρτίζουν τον δήμο, και στις περισσότερες από αυτές δόθηκαν ονόματα αλησμόνητων πατρίδων των πρώτων προσφύγων.                                                                    http://agapo-thessaloniki.gr